Borg Oldenhuis bij Ten Post

Oldenhuis is een borg onder Ten Post in het kerspel Wittewierum geweest. Tegenwoordig staat er alleen nog een boerderij.

Borg Oldenhuis op een zeventiende eeuwse tekening. Het betreft een uitsnede van 'Ten Post HoraSiccama' van een onbekende auteur. Licentie: Public Domain.

Oldenhuis en Tuwinga

De borg heeft vlak bij de borg Tuwinga gestaan en mogelijk is Tuwinga na Oldenhuis gesticht, waarna de naam Oldenhuis in zwang komt ter onderscheiding van Tuwinga. Volgens een legende zijn er tot 1631 diepgaande ruzies geweest tussen de borgheren van Tuwinga en Oldenhuis over met name het gebruik van de weg tussen Ten Post en Wittewierum, die soms uitmonden in geweld. Volgens een van die legendes laat de borgheer van Oldenhuis zelfs een aparte weg aanleggen naar Winneweer om Tuwinga niet te hoeven passeren. Volgens Vinhuizen wordt deze weg daarom in volksmond 'Spiekerweg' genoemd. 'Spiekeren' verwijst daarbij volgens Vinhuizen naar 'steken onder water' (tussen beide borgheren). Van enige ruzies tussen beide borgheren of een 'Spiekerweg' zijn echter geen historische bewijzen overgeleverd en het is onduidelijk of een dergelijke weg heeft bestaan.

Rengers
De eerste persoon die in verband met de borg wordt genoemd is Dutmer (ook Ditmaer of Dutmar) Johans Rengers, gehuwd met Hisse Ackinga in een oorkonde uit 1411. Hij is vanaf 1420 burgemeester van Groningen. Het is waarschijnlijk dat de borg daarvóór in bezit is geweest van de vader van Hisse, namelijk Ebbe Ackinga. Ook wordt veronderstel dat Oldenhuis al in 1277 bewoond moet zijn geweest.

Zijn zoon Johan Ditmaers Rengers wordt in 1454 ‘ten Oldenhues’ genoemd, wat erop wijst dat de borg dan al een flinke tijd bestaan moet hebben. In 1469, na de dood van Dutmer Johans Rengers wordt de boedelscheiding geregeld, waarbij niet Johan, maar Focko Ditmars Rengers (onder andere) Oldenhuis krijgt. Johan krijgt het Huis te Scharmer en broer Egbert krijgt Tuwinga. Na de dood van Focko erft zijn zoon Dutmer (Ditmaer) Rengers Oldenhuis.

Gelderse Oorlogen
Het huis lijkt betrokken te zijn geweest in de Gelderse Oorlogen (Saksische Vete), want in 1527 wonen Dutmer en zijn vrouw in Steenwijk. Daarvoor heeft Dutmer in 1512 Oldenhuis verkocht aan zijn neef Johan Rengers die Tuwinga reeds bezit. De borg heeft dan een 'steinen heyninge, grafften en singelen'. Na Johans dood in 1539 erft zijn zoon Sweer Rengers Oldenhuis. Sweer overlijdt op 3 november 1558. Sweer wordt begraven op het koor van de kerk te Wittewierum. Zijn zoon Johan Rengers toe Oldenhuis in 1558 erft de borg.

Op de grafzerk van Sweer in de kerk te Wittewierum staat de volgende tekst:

DEN 3 NOVEMBER YS HERLICK VERSTORVEN DE E. SWER RENGHERS ENDE HER GEDOLVEN ANNO 1558

Wapens: Rechts: Rengers [2]. Links: Ten Water [2]. Helmteken: Rengers [2], de linkervleugel beladen met een dwarsbalk.

N.B. Tekst nu onherkenbaar. Tekening, 1756, RAG, Archief Farmsum, inv. nr. 286.
Bron: GDW, blz. 139, nr. [493].

Johan Rengers toe Oldenhuis sterft echter jong, waarop Johans zus Judith de borg krijgt. Judith is getrouwd met de drost van Salland, Geert van Warmelo tot Westerveld. Na haar dood is bij een boedelscheiding in 1631 geregeld dat haar dochter Barbara en haar man Johan van Asscheberg tot Oldebokum Oldenhuis krijgen.
Van Johan (Johannes) Rengers en Edzart (Edzert) Rengers zijn er rouwborden in de kerk van Wttewierum geweest, respectievelijk:

MEMENTO MORI IOHANNES RENGERS IN POST ETC. TOPARCHA, NATUS 15 MARTII A° 1542, MARITATUS I MAAY A° 1574, OBIIT 8 SEPT. ANNO 1626

N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: RAG, Archief Farmsum, inv. nr. 37. Ook: CVHH, blz. 52a.
Bron: GDW, blz. 771, nr. [4256].

MEMENTO MORI EDZERT RENGERS IN TUINGA ETC. OLDENHUIS, TOPARCHA 1N POST ETC. GARDELSWEER, NATUS 14 MARTII A° 1578, MARITATUS 22 OCTOB. 1615, OBIIT 18 SEPT. HORA 7 VESPERTINA ANNO 1652, AETATIS SUAE 74,9 MENSIUM ET 4 DIERUM

N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: RAG, Archief Farmsum, inv. nr. 37.
Bron: GDW, blz. 771, nr. [4257].

Edzard en Rempt Rengers
Het echtpaar verkoopt Oldenhuis echter nog hetzelfde jaar aan de gebroeders Edzard II Rengers en Rempt Rengers, zonen van kroniekschrijver Johan Rengers van Ten Post, die Tuwinga ook reeds in hun bezit hebben. Bij de borg behoren dan enkele schathuizen, hoven en singels, kerkstoelen met legersteden, zijlrechten en collaties. In 1635 verkoopt de weduwe van Rempt haar deel aan Edzard. Beide borgen zijn nu weer in één hand, maar de Rengersen geven er de voorkeur aan om te wonen op Tuwinga. Oldenhuis wordt daarop verhuurd en vervalt langzamerhand. Edzards zoon Egbert erft de borg na zijn dood in 1652, gevolgd door Egberts zoon Edzard (1615-1652) na zijn dood in 1663. Na Edzards dood in 1694 erft zijn zoon Egbert Rengers (1616-1663) de borg.

In de kerk van Wittewierum vinden we het graf van Edzard:

WELEDELE GEBOREN GESTRENGE EDSERT RENGERS, HEER TOE TUWINGA EN OLDENHUIS, JONCKER ENDE HOEVELINCK TEN POST, GARDELSWEER, ZANT, LEERMES, USQUERT, HARSENS EN ADORP ETC., GEBOREN DEN 14 MARTH 1578, GEHYLCKT DEN 22 OCTOB. 1615, IN DEN HEERE GERUSTET DEN 18 SEPTEMB. 1652

Wapens: Rechts: RENGERS [2]. Links: JENSEMA. Helmteken: Rengers [2]. N.B. Tekening als GDW, nr. 4267. Bron: GDW, blz. 774, nr. [4272].

In de kerk van Wittewieren vinden we het graf van Egbert:

WELEDELE GEBOREN GESTRENGE EGBERT RENGERS, HEER TOT TUINGA EN OLDENHUIS, JONCKER ENDE HOVELING TEN POST, GARDELSWEER, ZANDT, LEERMES, USQUERT, HARSSENS ENDE ADORP ETC., GEBOREN DEN 25 JULY A° 1616, GEHILICKT D. - DECEMBER A° 1649, IN DEN HERE GERUSTET DEN XI FEBRUARY 1663

Wapens: Rechts: RENGERS [2]. Links: CLANT. Helmteken: Rengers [2]. N.B. Tekening als GDW, nr. 4267. Bron: GDW, blz. 774, nr. [4274].

Afbraak
Egbert zal de borg rond 1715 op afbraak hebben verkocht. De beide schathuizen worden vervolgens vervangen door twee boerderijen; de oostelijke plaats en de westelijke plaats. De grachten en singels van de oude borg zijn eind 19e eeuw verwijderd, als de beide boerderijen worden samengevoegd tot één nieuwe boerderij. De borgplaats heeft op de plek van de boerderij en het grasland ten noordwesten daarvan gestaan.

Bronnen:

-Formsma W.J., Luitjens-Dijkveld Stol R.A., Pat A., (1987) De Ommelander Borgen en Steenhuizen, pp. 496-497.
-Vinhuizen wordt geciteerd in het boek: Feenstra, H. et al. (2001), Ten Boer: één gemeente, negen dorpen op p. 64: De bron is Vinhuizen, J. "Oldenhuis bij Ten Post", Maandblad Groningen 1919 nr. 1, pp. 348-349.
-Historische Kring Ten Post en Omstreken
-Formsma/Alma, Groninger Gedenkwaardigheden

Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorgvuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres. Laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek.
Hoogeveen, 22-01-2021 Samenstelling: © Harm Hillinga.			↑ Top